فهرست
فرش‌های دستباف، نمایانگر ثروت فرهنگی و تاریخ ایرانیان هستند. با کیفیت بالا و ارزش معنوی، این فرش‌ها مورد توجه بازارهای داخلی و خارجی قرار گرفته‌اند. فرش‌های دستباف ایرانی، انواع گوناگونی دارند و فرش دستباف قشقایی به‌عنوان یکی از برترین آنها شناخته می‌شود. ویژگی فرش قشقایی و نقشهای آن باعث شده است تا این نوع فرش به یکی از بهترین انتخاب‌ها تبدیل شود.
فرش دستباف قشقایی چیست؟
ایل قشقایی، یکی از بزرگ‌ترین ایلات ایرانی است که در اکثر مناطق مرکز ایران پراکنده شده‌اند، به‌ویژه در منطقه فارس. این ایل دارای تنوع فرهنگی بسیار است و اعضای مختلف آن از اقوام مختلفی تشکیل شده‌اند. مردم ایل قشقایی به‌دلیل شرایط زندگی و جغرافیای مناطق خود، از گذشته در صنعت دامپروری فعالیت داشته‌اند و تمایل زیادی به زندگی کوچ‌رو دارند.
در این ایل، پرورش گوسفند به‌دلیل توانایی آنها در تحمل شرایط کوچ به میزان بیشتری رواج دارد. این انتخاب تاثیر بسزایی بر رشد صنایع مرتبط با دامپروری، به‌ویژه صنعت فرش دستباف و گلیم داشته است. فرش دستباف عشایر ایل قشقایی، با قدمتی که به دوران پیش از یکجا‌نشینی بازمی‌گردد، از قالی‌های با ارزش و با پیشنیه بسیار زیاد محسوب می‌شود.
امروزه با تغییر شیوه زندگی به سمت یکجا‌نشینی و روستایی، تغییراتی در بافت و طرح و ویژگی فرش قشقایی ایجاد شده است. با این‌حال، طرح‌ها و نقشهای باستانی هنوز هم در فرش‌های دستباف این منطقه حضور چشم‌نواز خاصی دارند که نمایانگر ارثیه تاریخی و هنری این ایل است. با توجه‌به این توضیحات، باید حدس زد که قطعا قیمت فرش دستباف قشقایی نسبت به سایر فرش‌ها بیشتر است.
انواع نقش های فرش قشقایی
طرح‌های فرش دستباف قشقایی با ارتباط خاصیت ذهنی بافندگان، از اصول و نقشه‌های هندسی بهره‌مند شده‌اند. این طرح‌ها نه‌تنها نمایانگر هنر و مهارت بافندگان هستند، بلکه نمادهای مهم محیط زندگی مردم قشقایی را نیز بازتاب می‌دهند. عناصری چون گل و گیاهان، همچون نمادهای باستانی مربوط به استان فارس، در طراحی‌های این فرش‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند و خصوصیت فرش دستباف را تشکیل می‌دهند.
این ارتباط با محیط زندگی و تاریخ این منطقه، طرح‌های فرش را به یک آثار هنری با ارزش تبدیل می‌کند و آنها را نمایانگری از هویت و فرهنگ قشقاییان می‌سازد. از آنجایی که قیمت فرش دستباف مدل قشقایی با توجه‌به سختی آن تایین می‌شود، در این بخش قصد داریم به معرفی این نقش‌ها بپردازیم.
- طرح نقش محرمات در قالی قشقایی
یکی از طرح‌های برجسته و مشهور در فرش دستباف قشقایی، طرح محرمات است که به‌عنوان یکی از ریزنقش‌ترین طرح‌های عشایر شناخته می‌شود. در این طرح، نمادها و اشکال هندسی به شکل نواری در کل فرش استفاده شده‌اند. طرح محرمات، علاوه‌بر فرش‌های دستباف، در پشتی‌های دستباف عشایری نیز جای می‌گیرد.
این طرح با استفاده از نوارهای هندسی و نمادهای معنوی، یک اثر هنری منحصربهفرد را خلق می‌کند. از این طریق، عشایر قشقایی با ارائه یک هویت خاص و فرهنگی، طراحی‌های خود را به تاریخ و سنت خود وابسته می‌کنند. به‌همین دلیل، طرح محرمات به‌عنوان یکی از نمادهای برجسته در هنر دستباف قشقایی شناخته می‌شود.
- نقش خاصه فرش دستباف قشقایی
از دیگر ویژگی فرش قشقایی، نقش خاصه فرش است. یکی از نقوش جذاب و ارزشمند در دنیای فرش دستباف قشقایی، طرح خاص است که از بین دیگر نقوش کلکسیونی برجسته می‌تابد. این طرح به‌طور عمده از نمادهای گیاهی و جانوری بومی مناطق قشقایی نشین بهره می‌برد. از پرندگان و درختان بومی گرفته تا حیوانات چهارپا، این فرش‌ها با بهره‌گیری از عناصر طبیعی محلی، به یک اثر هنری فرهنگی و کلکسیونی تبدیل شده‌اند.
طراحی با نقوش خاص در این فرش‌ها نه‌تنها توجه بازار را جلب می‌کند، بلکه ارتباط ویژه با فرهنگ و طبیعت محلی را نیز نمایان می‌سازد. این طرح‌ها، نمادی از ثروت زیستگاه و هنر مردم قشقاییان به‌شمار می‌روند و باعث ارتقا ارزش فرهنگی و جلب توجه علاقه‌مندان به هنر دستباف قشقایی می‌شود.
- طرح گل شاه عباسی
گل شاه عباسی، محبوب‌ترین و متداول‌ترین طرح در جهان فرش عشایر محسوب می‌شود. این طرح، در دوران صفویه و زمان شاه عباس با رونق بی‌نظیر فرش‌های دستباف ایران، به‌عنوان یکی از نمادهای برجسته پر استفاده است و تا امروز به‌عنوان جذاب‌ترین نماد فرش‌های دستباف ایران شناخته می‌شود. در این طرح، گل شاه عباسی به تنهایی یا در تلفیق با ترنج و گاهی لچک‌ها، به‌عنوان عناصر مهم در ساختار فرش قشقایی به‌کار گرفته می‌شود.
از خصوصیت فرش دستباف با نقش گل شاه عباسی، می‌توان گفت که علاوه‌بر زیبایی و حس هنری، به‌عنوان نمادی از تاریخ و فرهنگ ایران نیز شناخته می‌شود. این ترکیب هنری در فرش دستباف قشقایی نه‌تنها ارزش زیبایی ظاهری دارد، بلکه به تاریخچه وارثان هنر دستباف این منطقه نیز ادامه می‌دهد.
- نقش وزیری فرش
طرح وزیری، یکی از جزئیات زیبا و جالب در دنیای فرش دستباف قشقایی است که با جزئیات بالا و طراحی دقیق شناخته می‌شود. در این طرح، بافندگان از ترکیب عناصر هندسی و طبیعی به شیوه‌ای هنری و منحصربهفرد استفاده کرده‌اند. طرح‌های وزیری اغلب در قالب لوزی و بافت مربعی ایجاد می‌شوند که این تنوع در ساختار طرح‌ها، آنها را از نظر زیبایی و هنری ویژه می‌سازد.
با جزئیات وزیری، هنر فرش دستباف قشقایی به یک سطح جدید از زیبایی و دقت می‌رسد. این طرح‌ها نه‌تنها نمایانگر ذوق هنری بافندگان هستند، بلکه ارتباط خاصی با عناصر فرهنگی و طبیعت دارند. طراحی دقیق وزیری، به‌عنوان یکی از نقوش چشم‌نواز در هنر دستباف قشقایی، باعث افزایش ارزش و تمایز این نوع فرش‌ها می‌شود.
- طرح تخت جمشیدی در فرش دست بافت قشقایی
طرح و نماد تخت جمشیدی، یکی از زیباترین و جذاب‌ترین طرح‌های فرش دستباف قشقایی به‌شمار می‌آید. در حقیقت، نقش و نگار تصویری در فرش‌های قشقایی به‌صورت کمیاب دیده می‌شود. اما طرح تخت جمشیدی از جمله نمادهای استثنایی است که در این مناطق از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این طرح، با ترکیب هنری از سربازان هخامنشی و نمادهای باستانی نظیر لوتوس، جلوه‌ای بسیار زیبا و متفاوت به فرش قشقایی می‌بخشد.
طراحان این نقش و نگارها با دقت به جزئیات و هنر آفرینی، تاریخ و فرهنگ عظیم ایران را در فرش‌های خود بازآفرینی می‌کنند. طرح تخت جمشیدی نه‌تنها نماینده ذوق هنری افراد این مناطق است، بلکه به‌عنوان یک اثر هنری بی‌نظیر، توانسته است جایگاه ویژه‌ای در دنیای هنر و دستباف ایران پیدا کند.
ویژگی های فرش قشقایی چیست؟
حال که به‌طور کامل با انواع نقشهای این فرش ایرانی آشنا شدیم، در این بخش قصد داریم ویژگی فرش قشقایی را در بررسی کنیم.
۱.طرح و نقشه قالی قشقایی
فرش دستباف قشقایی به ویژگی‌های بارز نقشه و طرح خود مشهور است. در اوایل تاریخ قالی‌بافی عشایر، هیچ نقشهای برای بافت استفاده نمی‌شد و زنان بر اساس محیط طبیعی و آداب خود، بافت فرش قشقایی را آغاز می‌کردند. این رویکرد سبب متنوع بودن هر فرش می‌شد و هر یک از آنها منحصربهفرد بود.
عجیب نیست که این سنت در عصر حاضر نیز باقی است؟ زنان عشایر، این هنر را از کودکی یاد می‌گیرند و از نقشه‌ها و طرح‌های سنتی بهره می‌برند. حتی در روستاها و شهرهای این منطقه، افراد برای تامین درآمد از بافت فرش قشقایی استفاده می‌کنند و اغلب از نقشه‌های پیش‌طراحی شده بهره‌مند می‌شوند تا سرعت بافت را افزایش دهند.
۲.الیاف فرش دستباف قشقایی
در این مرحله از بررسی ویژگی‌های خصوصیت فرش دستباف به الیاف آن می‌پردازیم. الیاف این فرش‌ها به‌طور کلی در چهار دسته پنبه، پشم و کرک تقسیم می‌شوند و در این میان، پنبه و پشم از محبوب‌ترین الیاف برای بافت فرش قشقایی به‌شمار می‌آیند. به‌ویژه استفاده از پشم به‌عنوان الیاف اصلی در فرش قشقایی بسیار رایج است.
انتخاب پشم باکیفیت برای نخ‌ها و خامه‌ها، تاثیر قابل توجهی بر کیفیت نهایی فرش دارد. البته، در مناطق شهری و روستایی به‌دلیل دسترسی محدود به پشم، برخی از بافندگان از الیاف پنبه و ابریشی نیز استفاده می‌کنند. این انتخاب‌ها به‌منظور افزایش ظرافت و تنوع طرح فرش‌ها صورت می‌گیرد، اما احتمال دارد قیمت نهایی فرش به‌دلیل استفاده از این الیاف، افزایش یابد.
۳.رنگ بندی قالی قشقایی
یکی از ویژگی‌های جالب فرش دستباف قشقایی، روش سنتی رنگرزی نخ‌ها یا خامه‌ها است که به‌خصوص در ایلات این منطقه به‌چشم می‌خورد. در مناطق مختلف استان فارس، اغلب از رنگ‌های طبیعی و گیاهی برای رنگرزی فرش‌های قشقایی استفاده می‌شود.
استفاده از رنگ‌های طبیعی با هزینه بالاتری همراه است، اما مزایایی نظیر شفافیت، ماندگاری بالا، مقاومت در برابر نور و آب را فراهم می‌کند. این ویژگی‌ها از جمله دلایلی هستند که استفاده از رنگ‌های طبیعی در فرش‌های قشقایی ترجیح داده می‌شود.
۴.نوع بافت فرش دستباف قشقایی
قالی‌های قشقایی، همچون سایر فرش‌های شرقی، در هر جایی می‌توانند طراحی و بافت شوند. اگر این طرح‌ها توسط ایرانیان و بافندگان قشقایی انجام شود، این فرش‌ها به نام “فرش قشقایی” شناخته می‌شوند. در غیر این‌صورت، در اصطلاح به آنها “نقشه قشقایی” می‌گویند.
ویژگی مهم فرش دستباف قشقایی، نرمی، ظرافت و نازکی آنها است که آن را از سایر فرش‌های ایرانی متمایز می‌کند. گره‌ها به صورت متقارن و نامتقارن بافته می‌شوند و از دو پود در هر رج استفاده می‌کنند. این خصوصیات به فرش‌های قشقایی کمک کرده است که با گذر زمان سالم بمانند.
برخلاف سایر فرش‌های ایرانی، برای بافت فرش قشقایی از دارهای افقی استفاده می‌شود که نشان از زندگی مردم عشایر درون چادر دارد. این انتخاب طراحی بافت را به شیوه‌ای منحصربهفرد ترتیب داده و ویژگی خاصی به فرش‌های قشقایی افزوده است.
نکات مهم هنگام خرید فرش عشایری قشقایی
در هنگام خرید فرش دستباف عشایری قشقایی، اهمیت ویژگی‌های بافت و رنگرزی متنوع مناطق ایل قشقایی را در نظر داشته باشید. با توجه به تفاوت‌های این شیوه‌ها، توجه به مناطق بافته‌شده این فرش‌ها امری حیاتی است. مناطق روستایی و یکجا نشین اغلب از طرح‌های متراکم و گره ترکی استفاده می‌کنند که باعث می‌شود این فرش‌ها ضخیم، بسیار متراکم و با قوام باشند.
در مقابل، ویژگی فرش قشقایی بافته‌شده توسط عشایر گره‌های سنه یا نامتقارن است که آن را سبک و ظریف می‌سازد. این قالی‌ها بیشتر به‌صورت ذهنی‌باف هستند که آنها را به قالی‌های کلکسیونی تبدیل کرده است. استفاده از رنگ‌های طبیعی و بومی نیز اصالت و ارزش این قالی‌ها را بسیار بالا برده است. این تنوع و ویژگی‌های مختلف مناطق بافته‌شده قشقایی، انتخاب خاصی را برای هر خریدار ایجاد می‌کند.
مشخصات فرش قشقایی
فرش‌های دستباف ایل قشقایی از جمله با کیفیت‌ترین و مشهورترین فرش‌های دستباف ایران محسوب می‌شوند. این فرش‌ها نتیجه هنر بالا، تلاش فراوان و استعداد بی‌نظیر ایلات قشقایی هستند. بررسی ویژگی‌ها و تاریخچه این فرش‌ها می‌تواند به‌راحتی مشخصات فرش قشقایی را در اختیار شما قرار دهند.
نقش و نگار فرش‌های قشقایی در سه قرن اخیر به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند. گروه اول شامل فرش‌هایی با نقوش و نگارهای سنتی عشایری است که با تغییرات کم از گذشته به روز شده‌اند. این نقوش اغلب دارای حالت هندسی و بدون الگو و نظم خاصی هستند. استفاده از طرح‌های سنتی این گروه بیشتر از نقشهای اصیل ایلات قشقایی و لری به‌شمار می‌آید.
گروه دوم شامل نقوش منظم و هماهنگ با توازن و قرینه سازی است. این نقوش بیشتر از هنرهای شهری مثل ترمه، پارچه، کاشی و قلمکار الهام گرفته‌اند و به سبک بافندگان عشایری ساده شده‌اند. ویژگی اصلی این گروه توازن، یکپارچگی و قرینه‌سازی است که طراحی آنها از نظم خاصی برخوردار است.
برخی از نمونه‌های این گروه نقش ماهی درهم، محرمات، افشان، بته‌ای و گیاهی هستند. برای پیاده‌سازی این نقش‌ها، بافنده از نقشه دقیقی استفاده می‌کند و این گروه معمولا دارای حالت منظم و ساختار هندسی است.
جمع‌بندی
فرش قشقایی از مشهورترین و باکیفیت‌ترین فرش‌های دستباف ایران به‌شمار می‌آید. این فرش‌ها با الهام از هنر عشایری و محیط زیست مناطق قشقایی نقش‌ها و طرح‌های منحصربهفرد دارند. از الیاف با کیفیتی مانند پشم و پنبه برای بافت استفاده می‌شود و رنگرزی اغلب از رنگ‌های طبیعی صورت می‌گیرد. از ویژگی فرش قشقایی می‌توان به بافت فرش نرم و ظرافت آن اشاره کرد که گره‌های منظم آن باعث ماندگاری و کیفیت بالای این فرش‌ها می‌شود.
سوالات متداول
۱.آیا فرش قشقایی از فرش‌های دستباف محسوب می‌شود؟
بله. فرش‌های قشقایی از فرش‌هایی هستند که توسط بافندگان ایل قشقایی ارائه می‌شوند.
۲.خصوصیت اصلی نقشهای فرش قشقایی چیست؟
خصوصیت اصلی فرش قشقایی این است که تمام نقش‌ها به‌صورت ذهنی بافته می‌شوند.
۳.رنگ نخ‌های فرش قشقایی به چه صورت است؟
رنگ این فرش‌ها تماما طبیعی هستند و همین ویژگی باعث طول عمر بالا آنها می‌شود.
